اختلال پارانویا چیست؟

پارانویا یا پارانویید یک اختلال روانشناختی است که با احساس شدید و بی‌اساس بی‌اعتمادی و سوءظن نسبت به دیگران مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال اغلب باور دارند که دیگران قصد آسیب رساندن یا فریب دادن آن‌ها را دارند، حتی اگر هیچ دلیل منطقی برای این باورها وجود نداشته باشد.

 ویژگی‌های اختلال پارانویید

 ویژگی‌های اصلی اختلال پارانویا شامل مهمترین موارد زیر است:

·         بی‌اعتمادی شدید:

-         افراد مبتلا به پارانویا به شدت به دیگران بی‌اعتماد هستند و فکر می‌کنند که دیگران قصد دارند به آن‌ها آسیب برسانند، از آن‌ها سوءاستفاده کنند یا علیه آن‌ها توطئه کنند.

·         تفسیر نادرست از نیت‌ها:

-         این افراد اغلب اقدامات یا گفته‌های دیگران را به نیت‌های منفی تعبیر می‌کنند، حتی اگر این اقدامات بی‌ضرر یا مثبت باشند.

·         حساسیت بیش از حد:

-         افراد مبتلا به پارانویا بسیار حساس هستند و به راحتی از دیگران رنجیده می‌شوند. آن‌ها ممکن است به دنبال شواهدی برای تأیید سوءظن‌های خود بگردند.

·         عدم توانایی در بخشش:

-         این افراد اغلب نمی‌توانند از خطاها و اشتباهات گذشته دیگران چشم‌پوشی کنند و تمایل دارند که کینه‌ورزی کنند.

·         عدم پذیرش اشتباهات خود:

-         افراد مبتلا به پارانویا معمولاً نمی‌توانند اشتباهات خود را بپذیرند و ممکن است دیگران را برای مشکلات خود مقصر بدانند.

 انواع اختلال پارانویا:

·         اختلال شخصیت پارانویید (Paranoid Personality Disorder):

-         این نوع اختلال در طول زمان پایدار است و معمولاً از دوران نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال به طور مداوم احساس بی‌اعتمادی و سوءظن دارند.

·         اختلال هذیانی (Delusional Disorder), نوع پارانویید:

-         افراد مبتلا به این اختلال دارای هذیان‌های ثابت و غیرمنطقی هستند که معمولاً شامل احساسات بی‌اساس بی‌اعتمادی و سوءظن می‌شود.

 درمان اختلال پارانویا چگونه است:

درمان اختلال پارانویا معمولاً شامل ترکیبی از روان‌درمانی و دارودرمانی است. موارد زیر ممکن است در درمان استفاده شود:

·         روان‌درمانی:

-         درمان شناختی-رفتاری (CBT): به فرد کمک می‌کند تا الگوهای فکری ناسالم و سوءظن‌های بی‌اساس خود را شناسایی و اصلاح کند.

-         درمان حمایتی: مشاوره و حمایت عاطفی از فرد مبتلا، برای کمک به مدیریت احساسات و بهبود کیفیت زندگی.

·         دارودرمانی:

-         در برخی موارد، داروهای ضداضطراب یا ضدروان‌پریشی ممکن است برای کاهش علائم پارانویا تجویز شوند.

·         مدیریت استرس:

   - آموزش تکنیک‌های مدیریت استرس و راهبردهای مقابله‌ای می‌تواند به افراد مبتلا کمک کند تا با اضطراب و تنش‌های مرتبط با پارانویا بهتر مقابله کنند.

تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند به طور قابل توجهی به کاهش شدت علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به پارانویا کمک کند. اگر شما یا کسی که می‌شناسید علائم پارانویا را تجربه می‌کنید، مشاوره با یک متخصص روانشناسی یا روانپزشکی بسیار مهم است. 

زندگی با فردی که دچار اختلال پارانویید است می‌تواند چالش‌های زیادی را به همراه داشته باشد. این اختلال، که شامل بی‌اعتمادی شدید و سوءظن نسبت به دیگران است، می‌تواند بر روابط و زندگی روزمره تأثیر بگذارد. برخی از مشکلاتی که ممکن است در زندگی با فردی که دارای اختلال پارانویید است بروز کنند عبارتند از:

·         عدم اعتماد:

-         افراد دارای اختلال پارانویید به سختی به دیگران اعتماد می‌کنند. این بی‌اعتمادی می‌تواند باعث شود که آن‌ها به شریک زندگی خود نیز شک کنند و روابطشان تحت تأثیر قرار گیرد.

·         تفسیر نادرست از رفتارها:

-         این افراد ممکن است رفتارها و گفتارهای ساده و معمولی را به عنوان تهدید یا توطئه تعبیر کنند. این سوءتفسیرها می‌تواند به سوءتفاهمات و نزاع‌های مکرر منجر شود.

·         حساسیت بیش از حد و رنجش سریع:

-         افراد مبتلا به اختلال پارانویید اغلب بسیار حساس هستند و به راحتی از گفته‌ها و رفتارهای دیگران رنجیده می‌شوند. این حساسیت می‌تواند روابط را تحت تأثیر قرار دهد و باعث ایجاد تنش‌های مکرر شود.

 شیوع اختلال پارانویا در زنان و مردان چگونه است؟

اختلال شخصیت پارانویید (PPD) به نظر می‌رسد در مردان بیشتر از زنان شایع باشد. مطالعات نشان داده‌اند که این اختلال در مردان با نرخ بالاتری تشخیص داده می‌شود، هرچند تفاوت‌های جنسیتی در شیوع دقیق آن ممکن است به عوامل متعددی از جمله تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی و حتی تفاوت‌های در نحوه بیان علائم مرتبط باشد.

برخی از دلایل احتمالی که ممکن است به این تفاوت‌ها کمک کنند عبارتند از:

·         تفاوت‌های بیولوژیکی و هورمونی:

-         تفاوت‌های هورمونی و بیولوژیکی بین زنان و مردان ممکن است بر تفاوت‌های در شیوع و ابراز علائم اختلال شخصیت پارانویید تأثیرگذار باشد.

·         تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی:

-         تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی در نحوه تربیت و انتظارهای اجتماعی ممکن است بر تفاوت‌های در نحوه ابراز و درک علائم این اختلال در زنان و مردان تأثیر داشته باشد.

·         تفاوت در مراجعه به خدمات روان‌شناسی:

   - مردان ممکن است کمتر به دنبال کمک روان‌شناسی باشند، بنابراین تشخیص و درمان در آن‌ها ممکن است کمتر انجام شود، اما این نیز می‌تواند به کاهش نرخ گزارش شده در برخی جوامع منجر شود.

در نهایت، اگرچه به طور کلی اختلال شخصیت پارانویید در مردان شایع‌تر است، اهمیت دارد که توجه داشته باشیم این اختلال می‌تواند هر فردی را صرف نظر از جنسیت تحت تأثیر قرار دهد و تشخیص و درمان مناسب باید بر اساس نیازهای فردی هر شخص انجام شود.

عواطف و احساسات فرد دارای اختلال پارانویا

اختلال پارانویا (یا پارانوئید) یک نوع اختلال روانی است که با داشتن الگوهای پایدار و غیرقابل انعطاف از شک و سوءظن نسبت به دیگران شناخته می‌شود. این افراد اغلب باور دارند که دیگران قصد آسیب رساندن، فریب دادن یا سوءاستفاده از آنها را دارند، حتی زمانی که شواهد کمی برای حمایت از این باورها وجود دارد. عواطف و احساساتی که فرد مبتلا به اختلال پارانویا تجربه می‌کند، معمولاً شامل موارد زیر است:

1. ترس و اضطراب شدید:

   - افراد مبتلا به پارانویا به‌طور مداوم در ترس از آسیب یا توطئه علیه خود زندگی می‌کنند. این ترس می‌تواند شدید و فراگیر باشد، به‌طوری‌که به‌طور مداوم احساس تهدید و نگرانی کنند.

2. خشم و خصومت:

   - این افراد ممکن است به دلیل باورهای غلط و سوءظن‌های خود نسبت به دیگران، احساس خشم و خصومت زیادی داشته باشند. این خشم معمولاً به دلیل احساس خیانت یا ظلمی است که فکر می‌کنند از طرف دیگران به آن‌ها وارد شده است.

3. احساس تنهایی و انزوا:

   - به دلیل بی‌اعتمادی به دیگران، افراد مبتلا به پارانویا ممکن است روابط اجتماعی محدودی داشته باشند و خود را از دیگران جدا کنند. این انزوا می‌تواند منجر به احساس شدید تنهایی و افسردگی شود.

این مطلب هم می تواند برای شما مفید باشد: رابطه باز چیست؟

4. عدم اعتماد به دیگران:

   - افراد مبتلا به پارانویا به‌طور مداوم شکاک و بی‌اعتماد هستند. این عدم اعتماد می‌تواند به همه جنبه‌های زندگی‌شان سرایت کند و حتی روابط نزدیک و خانوادگی آنها را تحت تأثیر قرار دهد.

5. حساسیت بیش از حد:

   - این افراد ممکن است نسبت به نظرات و رفتارهای دیگران بسیار حساس باشند و به‌طور مداوم به دنبال نشانه‌هایی از تهدید یا خیانت بگردند. حتی نظرات یا رفتارهای بی‌ضرر ممکن است به‌عنوان تهدیدی بزرگ تلقی شود.

6. احساس قربانی بودن:

   - آنها اغلب احساس می‌کنند که قربانی بی‌عدالتی‌ها و توطئه‌ها هستند و دیگران در تلاشند به آن‌ها آسیب برسانند.

دلایل ایجاد اختلال پارانویید چیست؟

اختلال پارانویا یا اختلال شخصیت پارانویید (Paranoid Personality Disorder) می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود. این دلایل معمولاً ترکیبی از عوامل بیولوژیکی، روان‌شناختی و محیطی هستند. در زیر به برخی از دلایل و ریشه‌های احتمالی این اختلال پرداخته شده است:

·         عوامل ژنتیکی:

-         مطالعات نشان داده‌اند که ژنتیک می‌تواند نقش مهمی در ایجاد اختلال شخصیت پارانویید داشته باشد. افرادی که در خانواده‌هایشان سابقه اختلالات روانی، به ویژه اختلالات مرتبط با پارانویا، وجود دارد، بیشتر در معرض خطر این اختلال هستند.

·         عوامل بیولوژیکی:

-         ناهنجاری‌ها در ساختار و عملکرد مغز می‌تواند به ایجاد این اختلال کمک کند. برای مثال، ناهنجاری‌های در مناطق مغزی مرتبط با پردازش احساسات و استدلال‌های اجتماعی ممکن است در افراد مبتلا به پارانویا مشاهده شود.

·         عوامل روان‌شناختی:

-         تجربیات دوران کودکی و نوجوانی می‌توانند تأثیر عمیقی بر توسعه شخصیت و اختلالات روانی داشته باشند. تجربیات آسیب‌زا مانند سوءاستفاده جسمی یا عاطفی، ترک شدن، یا سایر تجارب تروماتیک می‌توانند به بی‌اعتمادی و سوءظن‌های مداوم منجر شوند.

·         عوامل محیطی:

-         محیط‌های پرتنش و ناپایدار می‌توانند به توسعه پارانویا کمک کنند. زندگی در شرایطی که اعتماد به دیگران دشوار است یا افراد مرتباً با تهدیدات واقعی یا خیالی مواجه هستند، می‌تواند به توسعه اختلال پارانویید منجر شود.

·         عوامل فرهنگی و اجتماعی:

-         برخی از فرهنگ‌ها و جوامع که در آن‌ها بی‌اعتمادی و سوءظن نسبت به دیگران تقویت می‌شود، ممکن است میزان بیشتری از این اختلال را نشان دهند. فشارهای اجتماعی و فرهنگی می‌تواند نقش مهمی در شکل‌گیری نگرش‌ها و باورهای پارانویید داشته باشد.

·         تجارب شخصی:

-         تجارب شخصی منفی یا تروماتیک می‌تواند افراد را به سوی نگرش‌های بی‌اعتماد و پارانویید سوق دهد. برای مثال، تجربیات مکرر خیانت یا فریب خوردن می‌تواند به توسعه این اختلال کمک کند.

·         استرس‌های مزمن:

-         استرس‌های مزمن و طولانی مدت، مانند مشکلات شغلی یا مالی، می‌توانند به توسعه افکار و رفتارهای پارانویید کمک کنند.

·         عوامل روانی-اجتماعی:

-         افرادی که در محیط‌های اجتماعی پرتنش یا با سطح بالای فشار اجتماعی زندگی می‌کنند، ممکن است بیشتر در معرض خطر این اختلال قرار داشته باشند. مشکلات ارتباطی و عدم توانایی در ایجاد روابط نزدیک و اعتماد به دیگران می‌تواند این وضعیت را تشدید کند.

بازسازی روایتی از زبان یک بیمار پارانویید

من همیشه حس می‌کنم که چیزی در اطرافم درست نیست. هر جا که می‌روم، هر کسی که می‌بینم، انگار همه به دنبال فرصتی هستند تا به من آسیب بزنند یا به نحوی فریبم دهند. این حس شک و تردید، مثل سایه‌ای تاریک همه جا همراهم است و نمی‌گذارد آرامش داشته باشم.

وقتی با دیگران صحبت می‌کنم، همیشه فکر می‌کنم که پشت حرف‌هایشان نیتی پنهان است. حتی اگر کسی لبخند بزند یا از من تعریف کند، بلافاصله به این فکر می‌افتم که شاید نقشه‌ای در سر دارد. نمی‌توانم به کسی اعتماد کنم. این بی‌اعتمادی باعث شده که دوستانم از من فاصله بگیرند و من هر روز تنها و تنهاتر شوم.

گاهی از شدت خشم و نارضایتی نمی‌دانم چه کنم. وقتی کسی به من نگاه می‌کند یا حرفی می‌زند که به نظرم توهین‌آمیز است، نمی‌توانم جلوی خودم را بگیرم. قلبم تندتر می‌زند و احساس می‌کنم که همه دنیا علیه من است. این خشم و خصومت باعث شده که روابط نزدیکم را هم از دست بدهم. خانواده‌ام دیگر نمی‌دانند چگونه با من رفتار کنند و دوستانم یکی یکی ترکم کرده‌اند.

همیشه حس می‌کنم که یک قربانی هستم. انگار همه به دنبال فرصتی هستند تا من را به زمین بزنند یا از من سوءاستفاده کنند. حتی وقتی در محل کارم هستم، فکر می‌کنم که همکارانم در حال برنامه‌ریزی برای بیرون کردن من هستند. هیچ‌کس را در کنار خودم ندارم که به او اعتماد کنم. این حس قربانی بودن و تنهایی، مثل باری سنگین روی شانه‌هایم فشار می‌آورد.

گاهی احساس می‌کنم که من بهتر و باهوش‌تر از دیگران هستم و به همین دلیل است که همه به دنبال من هستند. این حس برتری، از یک طرف به من اعتماد به نفس می‌دهد، اما از طرف دیگر، باعث می‌شود که بیشتر از دیگران دوری کنم و فکر کنم که هیچ‌کس لیاقت من را ندارد.

زندگی با این احساسات و عواطف بسیار سخت و طاقت‌فرساست. نمی‌دانم چگونه می‌توانم از این دایره شک و تردید بیرون بیایم. شاید نیاز باشد که با کسی صحبت کنم و راهی برای مدیریت این احساسات پیدا کنم. اما حتی در این فکر هم شک دارم که آیا می‌توانم به یک مشاور اعتماد کنم یا نه. با این حال، چیزی در درونم می‌گوید که نیاز به کمک دارم و شاید وقت آن رسیده که برای آرامش خودم قدمی بردارم.

دکتر مرضیه پیشکار